gru, 30 2020   |   Plakaty

Sowiecki plakat propagandowy

Cornelia

Sowiecka propaganda

Propaganda w ZSRR była jedną z metod sprawowania kontroli nad obywatelami, i, jak się okazuje, metodą była całkiem skuteczną. Sztuka zawsze niesie w sobie przekaz ideologiczny i nie da się mówić o niej w oderwaniu od kontekstu politycznego (tak, ekspresjonizm też można uchwycić w tych ramach, ale o tym może innym razem), jednak w przypadku sztuki krajów Bloku Wschodniego aspekt ten osiągnął swoistą wirtuozerię niespotykaną wcześniej na tak ogromną skalę.

plakat vintage

Plakat vintage Don't Blab Vintage Soviet Print

Problem komunizmu to przede wszystkim problem pogodzenia ze sobą nadrzędnych wartości. Teoretycy, filozofowie, badacze historii idei zwracają uwagę na pewną konsekwencję w sterowaniu myślą polityczną - niemożność pogodzenia ze sobą równości i wolności. Niezależnie, czy traktujemy je jako absolutne, czy raczej rozkładamy je na spektrum, zawsze te dwie wartości wchodzą ze sobą w konflikt, znosząc się wzajemnie. Ta walka wartości, której odzwierciedleniem w społeczeństwie jest, zdaniem teoretyków marksizmu, walka klasowa, dała pożywkę dla uprawiania sztuki propagandowej. Sztuka miała stać się bowiem egalitarna, a nie elitarna, więc i jej forma musiała zostać odpowiednio dobrana, tak, aby jej przekaz trafiał do każdego w równym stopniu i był czytelny dla każdego obywatela. Nie było tu miejsca na pompatyczne, zawiłe metafory, które mogły nie zostać zrozumiane przez mniej wykształcone warstwy społeczne.

plakat na sciane przeciwko kapitalizmowi

Plakat na ścianę Przeciwko kapitalizmowi

Socrealizm w sztuce

Socrealizm (realizm socjalistyczny) był jedyną i podstawową metodą twórczości artystycznej w ZSRR i krajach satelickich. Choć początkowo wydawało się, że nowe władze po wojnie przychylniej spojrzą na rosyjską awangardę, artyści rosyjscy szybko zaliczyli bolesne zderzenie z rzeczywistością, które wielu z nich zmusiło do ucieczki poza granice ich ojczyzny.

Doktryna socrealizmu w sztuce narzucała pewne ograniczenia ideologiczne (przy czym "pewne" to dość mocny eufemizm z naszej strony), jednak nie da się ukryć, że epoka realizmu socjalistycznego pozwalała na wykształcenie się nowych ruchów artystycznych w duchu modernizmu, nieskrępowanego historycznymi stylami i poszukującego nowej formy wyrazu. Socrealizm pozwalał na używanie nowoczesnych form sztuki z zachowaniem elementów typowych dla ludowej symboliki.

Propaganda ZSRR miała na celu szerzenie wizerunku komunistycznej Rosji, budowanie utopii braterstwa i sprawiedliwości. Obecna już w okresie leninowskim, propaganda nasiliła się jednak za czasów rządów Stalina. Przekaz Stalina był prosty - sztuka ma nie tylko podkreślać przekazanie władzy w ręce klasy robotniczej, stąd osiedla i ratusze budowane na wzór pałaców, ale też miała wyrażać wartości rzekomo wyznawane przez partię, takie jak budowanie wspólnoty oraz ukazywać sowiecką Rosję jako miejsce powszechnego dobrobytu.

retro plakat mlodziezowa nostalgia


Retro plakat Młodzieżowa nostalgia

Plakaty propagandowe

Plakaty propagandowe miały szczególną wartość w okresie komunizmu - klasa robotnicza, do której były kierowane, w większości składała się z osób niewykształconych i nieumiejących pisać oraz czytać. Prosty, graficzny przekaz, prezentujący, chociażby triumfy Armii Czerwonej na frontach II Wojny Światowej, pozwalał na dotarcie z ideologicznym przekazem do osób, które ze względu na pochodzenie klasowe, nie miały możliwości otrzymania wykształcenia.

plakat w stylu vintage

Plakat w stylu vintage Pokój w kosmosie i na ziemi

 

Sowiecki plakat propagandowy miał trafić do masowego odbiorcy i być przede wszystkim klarowny w swoim przekazie. Posługując się uniwersalnymi i czytelnymi bodźcami wzrokowymi, miał on pomagać tworzyć narrację kreującą nowego, świadomego (ale czy na pewno?) obywatela państwa komunistycznego w duchu marksizmu-stalinizmu. Obywatela dumnego ze swojego pochodzenia i przynależności klasowej, czującego, że ma wpływ na los swojej ojczyzny poprzez spełnianie często prostych, ale przecież fundamentalnych obowiązków.

Główne tematy plakatów propagandowych były dyktowane programem ideowym partii komunistycznej. Wizerunki żołnierzy Armii Czerwonej biorących udział w wojnie przeciwko nazizmowi, sojusz robotniczo-chłopski, osiągnięcia radzieckich naukowców, historia ruchu robotniczego, walka klasowa, obalenie burżuazji, robotnicy przy codziennej pracy - to najważniejsze tematy obecne się w propagandowym przekazie.

plakaty w stylu retro

Plakaty w stylu retro Bądź dumny

Stalinowska propaganda

Odwilż, która nastąpiła po śmierci Stalina, zaowocowała co prawda złagodzeniem sankcji dla niesfornych obywateli, jednak niekoniecznie pozwoliła na zwiększenie swobody artystycznego wyrazu. Masowo stawiane ośrodki przemysłowe i towarzyszące im osiedla robotnicze, choć w wielu przypadkach są prawdziwymi perłami architektury, przede wszystkim miały powstawać szybko, co często kończyło się estetycznymi koszmarkami.

Propaganda jednak miała się nadal dobrze, chociaż znaczenie plakatów po upowszechnieniu się radia i telewizji zmalało. Pojawiły się za to nowe tematy, które w mniemaniu władz komunistycznych wypadałoby upowszechnić, takie jak wyścig zbrojeń ze Stanami Zjednoczonymi podczas Zimnej Wojny.

plakat radziecki na litwie

Plakat retro do salonu Plakat radziecki na Litwie

Mit robotnika

Mit robotnika można ze spokojem uznać jako mit założycielski ZSRR. Odwieczna walka, którą Hegel określał jako dialektykę pana i niewolnika, a którą Marx i Engels się zainspirowali, tworząc koncepcję wojny klasowej między burżuazją a klasą robotniczą, jest głównym założeniem marksizmu, którego totalitarną odnogą jest przecież komunizm, znany nam z XX-wiecznej Rosji.

Komunizm miał oddać władzę w ręce klasy robotniczej, uciskanej i wyzyskiwanej przez burżuazję. W kontekście historycznym dążenia te są zrozumiałe. Wiek XX to wiek gwałtownych przemian społeczno-ekonomicznych, rozwoju przemysłu na ogromną skalę, w tym przede wszystkim przemysłu ciężkiego, okres globalizacji. Takie zmiany zawsze odbijają się na najbiedniejszych warstwach społecznych, które wyzyskiwane, pomijane i alienowane zaczynają domagać się podstawowych praw. Prędzej czy później, ktoś postanowiłby wykorzystać nastroje społeczne do przejęcia władzy. I tak też się stało, przynosząc efekt odwrotny do zamierzonego.

karol marks

Plakat vintage do salonu Karol Marks

Plakaty propagandowe dziś

Choć wizerunek Marxa często jest dzisiaj tylko pustym symbolem, plakaty propagandowe cieszą się szczególną popularnością. Często wieszane są przez niektórych zapewne przez sentyment lub upodobanie do akurat tej epoki w dziejach historii, ale przede wszystkim cenione są przez ich walory estetyczne.

plakat retro nowe zbiory


Plakat retro Nowe zbiory 

Nie da się jednak ukryć, że w wielu przypadkach fascynacja ta jest podyktowana swoistą abstrakcyjnością tego okresu w dziejach. Kto z nas nie zaczytywał się z wypiekami na twarzy w opowieści o szpiegach, podwójnych szpiegach, czy w końcu wanna be szpiegach posługujących się mikroskopijnymi aparatami fotograficznymi, które i tak każdy widział. Kto nie wczytywał się w historie o podboju kosmosu, psie Łajce, pierwszym człowieku na orbicie ziemskiej. Wszyscy znamy też historię elektrowni atomowej w Czarnobylu, prześladowania niewygodnych obywateli, czy, bardziej prozaicznie, opowieści o kolejkach do sklepu po ocet i papier toaletowy. W tym kontekście plakaty prezentujące szczęśliwych obywateli, którym nic nie potrzeba, bo wszystko potrzebują, zapewnia im państwo, wydają się ironicznym żartem.

 plakaty w stylu retro


Plakaty w stylu retro Szczęśliwego Nowego Roku

 


Zobacz również:

Plakaty reprodukcje - Egon Schiele

Plakaty reprodukcje - Alfons Mucha