Cechy ekspresjonizmu i impresjonizmu w malarstwie - artyści, plakaty, sztuka

Malarstwo impresjonistyczne to jeden z najważniejszych kierunków w historii sztuki, który narodził się w drugiej połowie XIX wieku we Francji. Styl impresjonistyczny stanowił reakcję na akademickie tradycje malarstwa i formalizm, będąc również odpowiedzią na przestarzałe już malarstwo romantyczne. Ten kierunek w sztuce zapoczątkowany został przez paryskich malarzy, a sama nazwa tego nurtu wzięła się od obrazu Claude Moneta, "Impresja". Impresjonizm zrewolucjonizował sztukę europejską. Główne cechy impresjonizmu wprowadziły nowe podejście do koloru, światła i kompozycji.

Impresjonizm w malarstwie — geneza, cechy, rozwój

Malarzy impresjonistycznych łączy sprzeciw wobec malarstwa epoki romantyzmu, operującego w ramach sztywnych zasad i przepełnionego patosem. Charakter obrazów impresjonistycznych nie był ideologiczny, nie były one w żaden sposób nacechowane światopoglądowo, a ich twórcy niechętnie odwoływali się do tematów historycznych, politycznych czy religijnych. Artystów tworzących w nurcie impresjonizmu charakteryzowała chęć odcięcia się od ponurego, ich zdaniem, realizmu — chcieli portretować codzienność, skupiając się na jej pozytywnej stronie. Impresjonizm z założenia nie zgłębia żadnych poważnych tematów. Nie posługiwał się metaforą ani skomplikowanymi środkami stylistycznymi. Nie poruszał się też w tematach metafizycznych, a forma miała dominujące znaczenie nad treścią. Impresjonistów interesowało sportretowanie ulotności chwili, emocji, dynamiki ruchu. Obrazy impresjonistyczne skupiają się na uchwyceniu chwilowych efektów świetlnych i atmosferycznych, często kosztem detalu i precyzji.

Ulubionym tematem impresjonistów było życie codzienne mieszczan oraz natura. W obrazach impresjonistycznych bardzo charakterystyczne jest wykorzystanie motywu wody. Woda miała podwójne znaczenie — poza byciem jednym z żywiołów, była też, jako bezbarwna, nośnikiem koloru.

Claude Monet, Góry Esterel, 1888

Jakiś czas temu wrzucaliśmy obszerniejszy materiał o drzeworytach japońskich, gdzie wspominaliśmy nieco o tym, jak styl Ukiyo-e wpłynął na kształtowanie się europejskiego malarstwa pod koniec XIX wieku i rozumienia sztuki przez Europejczyków. Zainteresowanych dogłębniejszą analizą zapraszamy tam, a tutaj opowiemy o jeszcze jednym, bardzo istotnym, czynniku, który wpłynął na ukształtowanie się zupełnie nowej wizji malarstwa.

Impresjonizm a nauki fizyczne

Ogromny wpływ na sztukę impresjonistów miały postępy w naukach fizycznych. Odkrycia optyki pozwoliły na spojrzenie na sztukę w zupełnie nowy, wcześniej nieznany sposób. Przełom w fizycznej teorii barw, jaki dokonał się już za sprawą Isaaca Newtona, który odkrył, że światło w rzeczywistości składa się z siedmiu barw podstawowych, pozwolił na dalsze postępy w tej dziedzinie i doprowadził do sformułowania prawa równoczesnego kontrastu. Impresjoniści jako pierwsi zaczęli korzystać jedynie z siedmiu podstawowych barw — czerwonej, pomarańczowej, żółtej, zielonej, niebieskiej, indygo i fioletowej, mieszając je bezpośrednio na płótnie, a nie na palecie. To właśnie światło i cień, oraz ich wpływ na widzialne przez oko ludzkie barwy, stały się elementami charakterystycznymi dla malarzy impresjonistycznych.

Nie sposób też pominąć rewolucji, jaką przyniosło wynalezienie i upowszechnienie się fotografii. Fotografia amatorska, oddająca nastrój chwili lepiej niż profesjonalne, pozowane i wystudiowane portrety, zaczęła wytyczać szlaki dla nowych sposobów komponowania przestrzeni na płótnach malarskich. Pozwolono sobie na nowatorskie otwarcie kompozycji, często będące przypadkowymi wycinkami z całości. W zabiegu tym można też doszukać się inspiracji artystów sztuką japońską.

Ferdynand Hodler, Wierzba nad jeziorem, 1890

W naszej kolekcji plakatów z reprodukcjami malarzy impresjonistycznych znajdziecie wielu czołowych przedstawicieli impresjonizmu, takich jak Winslow Homer, Ferdinand Hodler, Georges Lemmen, Claude Monet, Henri Edmond Cross czy Edgar Degas.

Postimpresjonizm — malarstwo Vincenta van Gogha

Jeśli mamy omówić ekspresjonizm, to nie sposób przemilczeć zjawiska postimpresjonizmu i postaci Vincenta van Gogha, który uważany jest za prekursora ekspresjonizmu (jak i wszyscy pozostali postimpresjoniści, jeśli mamy być szczerzy). Jego twórczość, charakteryzująca się żywą i emocjonalną kolorystyką, wywarła ogromny wpływ na malarstwo XX wieku.

Postimpresjonizm stanowił kontynuację badań nad kolorem, zapoczątkowaną przez malarzy impresjonistycznych. Odrzucał jednak wiele zasad impresjonizmu, które miały dla niego charakter konstytutywny. Postimpresjoniści skupiali się na autonomiczności dzieła malarskiego, a ich celem było oderwanie się od koncepcji mimesis. Dla wielu twórców postimpresjonizm był punktem wyjścia do wykreowania własnego stylu.

Van Gogh jednak nie tworzył w oderwaniu od realizmu, a wpływy badań nad optyką w jego twórczości są wyraźnie widoczne. Historyk sztuki Albert Boime wykazał, że w nawet pozornie fantastycznych i odrealnionych pejzażach van Gogha widać wpływy realizmu. Jedno z jego najsłynniejszych dzieł, "Gwieździsta noc", w rzeczywistości obrazuje zjawisko halo.

Vincent van Gogh, Almond Blossom, 1890

Ekspresjonizm i jego cechy

Ekspresjonizm to termin odwołujący się do zjawiska w sztuce, które rozwinęło się na dobre na początku XX wieku. Jednak musimy pamiętać, że szlaki przetarł mu postimpresjonizm, dokonując redefinicji pojęć ustalonych w sztuce. Jako jego prekursorów wymienia się takich twórców XIX wieku jak wspomniany już wcześniej Vincent van Gogh, Paul Gauguin, James Ensor czy Edward Munch.

Ekspresjonizm narodził się spontanicznie, będąc rezultatem nagłych przemian społecznych, jak i artystycznych, u schyłku XIX-wieku. Celem artystów ekspresjonistycznych było poszukiwanie właściwych sobie środków wyrazu oraz indywidualnej stylistyki. Twórcy dążyli do wydobycia zdarzeń wyjątkowych, odmiennych, wręcz patologicznych. Ekspresjonizm zrezygnował z iluzji trójwymiarowej przestrzeni sugerowanej perspektywą, zastępując ją grą kontrastowych barw i kształtów.

Chociaż to impresjonizm był źródłem przemian, które dały początek ekspresjonizmowi, to nie możemy powiedzieć, aby ekspresjonizm był historyczną kontynuacją twórczości impresjonizmów. Stawał on w kontrze do impresjonizmu, mimo że także odnosił się do subiektywnych wrażeń i odczuć artysty. W przypadku ekspresjonizmu malarze skupiali się na wydarzeniach przykrych, przygnębiających, trudnych i wywołujących negatywne emocje. Stąd charakter obrazów tworzonych w ramach tego nurtu — często gwałtowny, agresywny. Najbardziej charakterystyczną cechą tego nurtu była deformacja — koloru, kształtu, uzyskiwana za pomocą różnych środków stylistycznych. Tę deformację odnajdziemy w twórczości zarówno Egona Schiele, jak i Frantiska Kupki, choć w obu przypadkach ma ona zupełnie odmienny charakter.

W naszej kolekcji plakatów reprodukcji, znajdziecie takich przedstawicieli ekspresjonizmu jak Frantisek Kupka, Marienne von Werefkin, jak i Egon Schiele, chociaż przynależność w ramach danego kierunku w przypadku tego ostatniego jest kwestią sporną.

Frantisek Kupka, Pośród pionów, 1910-1911

Egon Schiele — ekspresjonista czy secesjonista?

Ciekawym przypadkiem na mapie naszej podróży po malarstwie europejskim XIX i XX wieku jest Egon Schiele. Ponownie, jemu również poświęciliśmy nieco obszerniejszy tekst na naszym blogu, ale nie możemy pominąć go i w tym zestawieniu. W jego sztuce widać wyraźne wpływy secesji i jego mistrza, Gustava Klimta, zwłaszcza we wcześniejszych dziełach. Mimo to secesyjna stylistyka w jego obrazach jest przefiltrowana przez ekspresyjną wrażliwość, stanowiąc niejako pomost między tymi dwoma nurtami.

Egon Schiele, autoportret

Fowizm jako odłam ekspresjonizmu

Fowizm to kierunek w sztuce, który w zasadzie jest odłamem ekspresjonizmu. Nazwa, pochodząca od francuskiego les fauves, oznaczającego dzikie zwierzęta, idealnie odzwierciedla charakter obrazów tworzonych w ramach tego nurtu. Charakteryzował się żywą, oderwaną od rzeczywistości kolorystyką, dynamiką, uproszczonym, wręcz "komiksowym" rysunkiem. Fowizm jednak, w przeciwieństwie do ekspresjonizmu, nie posiadał dramaturgicznej warstwy ani intelektualnej płaszczyzny, a twórczość artystów była raczej beztroska i nieskrępowana, pozbawiona mrocznego charakteru i z natury pesymistycznego wydźwięku.

Jednym z najsłynniejszych malarzy impresjonistów, przedstawicieli fowizmu jest Henri Matisse, którego uważa się za nieformalnego przywódcę tego ruchu. Matisse to jeden z tych szczęściarzy, którym udało się zyskać sławę już za życia, wystawiając swoje obrazy między innymi na słynnym paryskim Salonie Jesiennym. Jego sława nie blaknie i dziś – wystawa jego prac w londyńskiej Tate Gallery w 2014 roku była jednym z największych kasowych sukcesów w historii tej instytucji. Jego żywe, pełne ekspresji obrazy, są idealnym przykładem fowizmu.

Henri Matisse, złote rybki

Zobacz również:

Sowiecki plakat propagandowy

Sztuka japońska - obrazy